Zazwyczaj trudno nam przyjmować krytyczne uwagi innych, ponieważ wiąże się to dla nas z przeżywaniem trudnych emocji. Nie wiemy jak obłaskawić złość, wstyd, zażenowanie i chęć odwetu pojawiające się, gdy słyszymy krytykę pod naszym adresem. Krytyka sprawia niejednokrotnie, że wchodzimy w konflikt z osobą krytykującą albo też deprecjonujemy własną wartość.
Nie jest także sprawą łatwą właściwe wyrażenie krytyki wobec innej osoby, tak aby było to rzeczowe przedstawienie zastrzeżeń i uczuć w reakcji na czyjeś postępowanie, a nie pełna pretensji lawina uogólnionych oskarżeń. Oto kilka podpowiedzi jak konstruktywnie wyrazić i właściwie przyjąć krytykę.
KILKA WAŻNYCH PYTAŃ, ZANIM SKRYTYKUJĘ:
- Co chcę osiągnąć przez krytykę?
- Doprowadzić do realnej zmiany, poprawy, czy okazać swoją wyższość?
- Zależy mi na doraźnym czy trwałym efekcie?
- Czy atakuję personalnie czy też zwracam uwagę na konkretne obszary zachowania innej osoby?
JAK WŁAŚCIWIE WYRAZIĆ KRYTYKĘ?
- Wyrażaj krytykę w bliskiej odległości czasowej od problematycznego wydarzenia, ale nie przedwcześnie. Odwlekanie konfrontacji może spowodować, że osoba krytykowana nie będzie pamiętała o zajściu.
- Stwórz odpowiednie warunki do rozmowy. Krytykuj w cztery oczy, nie w obecności innych.
- Nie używaj „pośredników” w przekazywaniu krytyki, nie wiadomo co i w jakiej formie dotrze do odbiorcy.
- Daj rozmówcy możliwość zadawania pytań i precyzowania.
Nie krytykuj pod wpływem nastroju, ale przemyśl krytykę.
NIE: Nie proś mnie więcej o nic. Kiedy pożyczyłam ci samochód kilka miesięcy temu, wrócił z pustym bakiem. To nie było fair.
TAK: W zeszłym tygodniu pożyczyłam ci samochód, oddałaś go z pustym bakiem. Chciałabym byś zatankowała lub zwróciła mi koszty za zużyte paliwo.
Krytykuj zachowanie, a nie osobę.
NIE: Jesteś nieodpowiedzialny. Nic ci nie można powierzyć.
TAK: Twoje zachowanie sprawiło, że… Nie dostarczyłaś sprawozdania na czas.
Jasno i konkretnie wyraź o co ci chodzi.
NIE: Sprawy domu w ogóle cię nie obchodzą.
TAK: Nie posprzątałeś pokoju, mimo, że obiecałeś to zrobić.
Przedstaw swoje uczucia w związku z zaistniałą sytuacją oraz oczekiwania względem przyszłości.
NIE: Ty zawsze coś chlapniesz przy innych, już nigdy ci się nie zwierzę.
TAK: Zirytowało mnie to, że publicznie mówiłaś o moich wadach. Wolałbym, byśmy rozmawiali o moich błędach w cztery oczy.
Krytykuj nie lawinowo – jeśli skrytykujesz wszystko, istnieje ryzyko zamknięcia się odbiorcy.
NIE: Mam tego dość: o wszystkim zapominasz, bałaganisz, unikasz rozmowy, dajesz innym wchodzić sobie na głowę…
TAK: W zeszłym tygodniu była nasza rocznica, było mi przykro, że zapomniałeś.
Nie używaj: „zawsze”, „nigdy”, „ciągle”, „wszystko” itp. Uogólnienia są krzywdzące.
NIE: Ty nigdy nie zważasz na moje uczucia. Ciągle się spóźniasz. W ogóle nie obchodzi cię to, co czuję.
TAK: Było mi przykro, że nie zdążyłeś na moje wystąpienie, było to dla mnie bardzo ważne.
Jak najdokładniej sprecyzuj co konkretnie Ci nie odpowiada.
NIE: Jesteś niesłowna, wiesz?
TAK: Prosiłam cię kilkukrotnie o zwrot pożyczonych pieniędzy, moja prośba nie została spełniona.
Przedstawiaj fakty, a nie swoje interpretacje czy przypuszczenia.
NIE: Jesteś zbyt leniwy czy mało zorganizowany? Pewnie znowu liczysz na to, że nikt nie zauważy, że spóźniasz się z raportem.
TAK: Zgodnie z ustaleniami raport powinien być oddany do środy. Dziś jest piątek, a ja wciąż go nie otrzymałem.
Mów precyzyjnie, bez podtekstów, dwuznaczności, domysłów, zawoalowań.
NIE: Niewłaściwie wychowujesz swoje dzieci, co z nich wyrośnie!
TAK: Nie podoba mi się, że uległeś zachciankom dzieci podczas zakupów, masz prawo i powinieneś im odmówić.
Zwracaj uwagę na ton, ostrość wypowiedzi, taktowne zachowanie podczas krytyki. Krytykuj życzliwie, nie obrażająco.
NIE: Zachowujesz się jak idiota, żaden człowiek nie będzie chciał mieć z tobą nic wspólnego.
TAK: Nie podoba mi się sposób w jaki go potraktowałeś, wyrażanie krzykiem swojego niezadowolenia bardziej go wystraszyło niż poinformowało.
JAK REAGOWAĆ NA KRYTYKĘ?
Odróżniaj krytykę „złośliwą”, umniejszającą – od pozytywnie korygującej.
NIE: Wygrałbyś konkurs na „beztalencie roku”, tylko ośmieszasz siebie i innych wstępując publicznie.
TAK: Uważam, że twój wokal potrzebuje jeszcze doszlifowania, lekcje u profesjonalisty z pewnością wzbogaciłyby twój warsztat.
Spróbuj oddzielić subiektywne opinie krytykującego od krytyki faktów. Bierz pod uwagę tę drugą.
NIE: Zupełnie nie masz gustu, beznadziejnie dobierasz kolory. Dziś już nikt nie ubiera się w ten sposób!
TAK: Spróbuj przymierzyć inny rozmiar, w tej sukience zamek nie dopina się na tobie do końca.
Powstrzymaj się od uogólniania, to że masz problem z jakąś dziedziną nie oznacza, że „jesteś do niczego”.
NIE: Mi to zawsze wszystko się nie udaje…
TAK: Chyba warto, żebym przemyślał, to co się wczoraj wydarzyło. Moje żarty po raz spowodowały, że ona się do mnie nie odzywa.
Wystrzegaj się obrażania i ataku osoby krytykującej. Powstrzymaj chęć rewanżu za krytykę.
NIE: Ideał się znalazł! A ty to ciągle…
TAK: Aha, tak to odebrałeś.
Wysłuchaj do końca wypowiedzi rozmówcy, nawet, gdy treści są dla ciebie trudne.
NIE: Daruj sobie te wywody. Nie mam ochoty słuchać twoich utyskiwań.
TAK: (słuchanie)
Jeśli nie rozumiesz wypowiedzi – dopytuj, doprecyzuj, o co konkretnie chodzi.
NIE: Czepiasz się i motasz, w ogóle nie rozumiem w czym jest problem.
TAK: Możesz powiedzieć na ten temat coś więcej? Co konkretnie w moim zachowaniu sprawiło ci przykrość?
Podziękuj za uwagi i poinformuj rozmówcę, że pomyślisz nad jego sugestiami.
NIE: Powiedziałeś co chciałeś, wyżaliłeś się, a teraz zapomnijmy o tym.
TAK: Dziękuję za szczerość, pomyślę nad tym co mi powiedziałeś.
Spróbuj odłożyć swoją reakcję na później, „prześpij się z problemem”. Zakładaj dobre intencje osoby krytykującej.
NIE: Jesteś do mnie uprzedzony, cokolwiek zrobię – od razu krytykujesz, nie mam zamiaru znowu cię wysłuchiwać.
TAK: Odbierałam tę sytuację w inny sposób, dzięki, że pokazałaś mi swój punkt widzenia.
Jeśli ewidentnie zawiniłeś – przeproś zamiast usprawiedliwiać się, zaprzeczać.
NIE: Nikt nie jest ideałem, nie bądź taka przewrażliwiona!
TAK: Przepraszam za moje słowa.
Traktuj krytykę jako wskazówkę, jako pomoc do rozwoju. Przyjrzyj się krytykowanemu obszarowi.
NIE: Wolę o tym nie myśleć.
TAK: Widzę, że ta sytuacja się powtarza, chyba warto, żebym zastanowił się nad motywami swojego działania.
Sądzę, że rozważania na temat krytykowania i przyjmowania krytyki warto zakończyć cennymi spostrzeżeniami dwóch wielkich pisarzy. Aleksander Fredro stwierdził: „Mądra krytyka oświeca, głupia gasi”. Natomiast Mikołaj Gogol podkreśla, że „trzeba mieć w sobie wiele miłości, aby nasza krytyka skierowana przeciwko innemu człowiekowi wyszła mu na dobre”.
Agnieszka Łagan